Ten artykuł jest pierwszą częścią serii o fake newsach. Dzisiaj opiszę ich podstawę, żeby potem przestawić mechanizm działania, sposoby obrony itp.
Termin fake news jest bardzo szeroki i zastosować go można do kilku zjawisk, jakie możemy zauważyć w mediach czy internecie. Jedna z trafniejszych definicji tego zjawiska głosi, że fake news to „wspólny wysiłek strony internetowej bądź innej platformy medialnej celem sfabrykowania informacji, by wpłynąć na opinię polityczną bądź zarobić”.
Tłumaczona z języka angielskiego definicja wskazuje więc na dwa źródła, przez które możemy mieć styczność z fałszywymi informacjami. Są to strony internetowe i media. Wyróżnić możemy też cele tworzenia fake newsów, czyli wywarcie wpływu politycznego i chęć zarobienia na osobach, które zapoznały się z fałszywą informacją. Myślę, że warto wytłumaczyć tutaj znaczenie tego drugiego.
Fake newsy często zamieszczane są na social mediach typu Facebook czy Instagram jako krótkie nagłówki czy ciekawe początki artykułów. By przeczytać całość informacji, zainteresowana nią osoba musi kliknąć w link. Link ten przeniesie ją do strony internetowej jakiegoś portalu. Na stronach tych zamieszczana jest masa reklam i odnośników do innych „ciekawych” wpisów. Za każde wyświetlenie takiej reklamy na stronie internetowej reklamodawca płaci właścicielowi portalu. Właśnie w ten sposób twórcy fake newsów zarabiają na nich. Każde kliknięcie w link to zarobek.
Słownik PWN podaje własną definicję terminu fake news. Są to: „nieprawdziwe, fałszywe wiadomości, najczęściej rozpowszechniane przez tabloidy w celu wywołania sensacji, bądź zniesławienia kogoś (najczęściej polityka)”. Definicja ta pokrywa się częściowo z tą przytoczoną przeze mnie wyżej. Wskazuje na możliwość jej wpłynięcia na świat polityki i jako źródło wskazuje tabloidy, będące niczym innym jak stroną internetową (i teoretycznie też medium, lecz użycie tego określenia godziłoby w prawdziwe media). PWN wymienia też nową motywację tworzenia fałszywych informacji, czyli sensację. Wywołanie sensacji zazwyczaj łączy się z chęcią zarobku, a więc z tym, o czym napisałem wyżej. Sensacja to dużo wejść na stronę internetową, a na stronie internetowej pokazuje się dużo reklam, co równa się zarobek dla właściciela strony.
Ciekawe w opisywanym przeze mnie zjawisku jest to, że fałszywe informacje nie są kłamstwami. Zawierają one w sobie części prawdziwe, ale są odpowiednio zmienione lub wyrwane z kontekstu. Ważna jest tutaj forma, w jakiej podawany są informacje. Często przypominają prawdziwe wiadomości, których autorzy podają się za zaufane instytucje lub media. Fałszywe informacje rozchodzą się też szybciej i docierają do większej ilości osób nic informacje prawdziwe. W czasach, kiedy informacji jest dużo ich odbiorcy nie mają czasu bądź nie chcą sprawdzać ich prawdziwości. Przyswajają je więc, odrzucają bądź udostępniają dalej, co pomaga fałszywym informacjom docierać do coraz to większej grupy osób.
Zdarzają się też sytuacje, kiedy fake newsy podawane są przez tzw. tradycyjne media, czyli gazety, czasopisma bądź telewizje. Paradoksalnie podanie tam fałszywej informacji wzmacnia ją wielokrotnie i roznosi się ona z powołaniem na to źródło. Muszę tu jednak stanąć w obronie tych źródeł informacji. Kiedy dane medium zdaje sobie sprawę, że podało fałszywą informację, tworzy sprostowanie i podaje prawdziwe, dokładnie zweryfikowane informacje.
Definicji i aspektów tego zagadnienia pozostało jeszcze sporo. Celem tej serii artykułów jest jednak krótkie i zrozumiałe wytłumaczenie zjawiska fake newsów, więc tyle wystarczy słowem wstępu. Myślę, że każdy codzienny użytkownik internetu powinien przynajmniej pobieżnie zdawać sobie sprawę z tego, co może w internecie spotkać. Najważniejsza jest więc ogólna definicja, którą możemy już wyciągnąć z powyższych informacji. Celowo przytaczałem tu wiadomości ze źródeł naukowych, ponieważ warto sprawdzać każdą informację pisaną i czytaną w internecie. Swoją drogą, właśnie tak można walczyć z fałszywymi informacjami.
Słowem podsumowania zbiorę wszystkie podane informacje i podam je w postaci mini definicji: Fake news są fałszywymi informacjami, rozpowszechnianymi w internecie lub w mediach. Ich celem jest wywołanie sensacji, wpłynięcie na czyjąś opinię (najczęściej dotyczącą polityki) lub zarobek.
Mam nadzieję, że po przeczytaniu tego artykułu wszyscy będziemy bardziej uważać na to, co czytamy w internecie i nie uwierzymy we wszystko od razu. Nie reagowanie na wątpliwe informacje przeszkodzi im w rozpowszechnianiu się, co przyczyni się do zmniejszenia i tak ogromnej dezinformacji panującej na świecie. Trzymam za nas kciuki! Nie dajmy się fake newsom!
Źródła:
Dezinformacja oczami Polaków – raport Digital Poland, https://www.gov.pl/web/krrit/dezinformacja-oczami-polakow–raport-digital-poland (dostęp: 14.03.2022)
J. Gillin, Fact-checking fake news reveals how hard it is to kill pervasive „nasty weed” online, http://www.politifact.com/punditfact/article/2017/jan/27/fact-checking-fake-news-reveals-how-hard-it-kill-p/ (dostęp: 14.03.2022)
https://sjp.pwn.pl/mlodziezowe-slowo-roku/haslo/fake-news;6368870.html (dostęp: 14.03.2022)
J. Gillin , Fact-checking fake news reveals how hard it is to kill pervasive „nasty weed” online, http://www.politifact.com/punditfact/article/2017/jan/27/fact-checking-fake-news-reveals-how-hard-it-kill-p/ (dostęp: 14.03.2022)
Fabryki fałszu, składnice kłamstwa, dywizje dezinformacji, https://www.rmf24.pl/fakty/swiat/news-fabryki-falszu-skladnice-klamstwa-dywizje-dezinformacji,nId,2435895#crp_state=1 (dostęp: 14.03.2022)
Twitter’s fake news problem isn’t caused by bots. It’s caused by you, https://news.vice.com/en_us/article/bj5ebz/twitters-fake-news-epidemic-isnt-caused-by-bots-its-caused-by-you (dostęp: 13.03.2018)
Na podstawie konferencji Marketing&Media Summit 2017. Komunikacja w erze cyfryzacji., organizowanej przez SWPS, która odbyła się 20.11.2017 r. w Warszawie. Panel: Fake News – ich wpływ na efektywność przekazu. Zagrożenia wynikające z zafałszowanej rzeczywistości.
Ł. Lipiński, Krótki przewodnik po fake newsach, https://www.press.pl/zalaczniki_WWW/facebook_full.pdf